Sokrat, “Sorgulanmamış hayat, yaşanmaya değmez” demiştir. Bu söz birçok düşünürün işaret ettiği “kendini bilmek” anlayışının önemini bir kere daha kuvvetle hatırlatır. Bu anlayışın iki boyutu vardır. Birincisi güçlü yönlerini ve sınırlarını tanımak, ikincisi de kendini diğer insanlarla kıyaslayıp gerçekçi bir değerlendirme yapmaktır. Psikologlar kişinin güçlü yönlerini ve sınırlarını tanımasına kişisel farkındalık demişlerdir ve bunun için de içgörü gerekir. Ancak ikinci boyut için stratejik kişisel farkındalık diye adlandırılabilecek bir özellik gerekir. Stratejik kişisel farkındalık, kişinin performansına verilen ve sistematik değerlendirmeye dayanan geri bildirimlerden oluşur.

Hayat başarısı toplum tarafından üç boyutta tanımlanır. Bunlar güç sahibi olmak, yüksek gelir elde etmek ve itibarlı olmaktır. Beceri gerektiren her konuda olduğu gibi, öğrenmek ve kendini geliştirmek ve performans sorunlarını azaltmak konusunda da kişisel farklar vardır ve bu farklar meslek başarısını ve hayat doyumunu belirler.

Beceri gerektiren her işte gelişmek için sosyal etkileşimin belirleyici olduğu beş alan vardır. Bu alanlar şunlardır:

1) Yetenekteki farklılıklar: Bazı insanlar diğerlerinden daha hızlı ve daha güçlüdür. Diğer bazıları ise, daha zeki, daha yaratıcı, daha çekici ve başkalarını etkilemeye daha yatkın olabilir. Bütün bu özelliklerin, başarı için taşıdığı anlam, rekabette oldukları kişilerle kıyaslanarak değerlendirilir.

2) Koçluk ve yardım almaya yatkınlık konusundaki farklılıklar: Bazı insanlar geribildirim almaya isteklidir. Bu kişiler sadece görünüşte değil, samimiyetle dinlerler ve aldıkları geribildirimleri günlük performanslarına yansıtırlar. Bu nedenle koçluk almak veya daha genel bir ifadeyle söylersek “ihtiyaç duyduğunda yardım istemek” kendi başına, güçlü bir kişilik özelliğidir. Buna karşılık bazı insanlar koçluk almaktan kaçınır, geribildirimleri kulakardı eder ve iç seslerinin kendilerini götürdüğü yolda ilerler.

3) Ekip oyuncusu olma konusundaki farklılıklar: Bazı insanlar bir ekibin parçası olmaya daha yatkındır. Kendi bireysel amaçlarını, ekip amaçlarının arkasına koyabilir, ekip arkadaşlarını da destekleyerek ekip performansına olumlu yönde katkıda bulunurlar. Buna karşılık bazı kişilerin ekip oyununu baltaladığını herkes bilir. Bu tür kişiler belirli konulardaki üstün becerilerine rağmen, ben-merkezci yaklaşımları ile ekip ruhunu öldürürler.

4) Ahlaki konulardaki bireysel farklılıklar: Aynen sportif olaylarda olduğu gibi, bazı kişiler kurallara uyar ve oyunun ruhunu yüceltir, bazıları ise rekabette öne geçmek için kuralları kendine göre yorumlar ve hatta hile yapar. Hileciler kısa dönemde kazançlı gözükse de, uzun dönemde kaybederler. Uluslar arası düzeyde Enron, Türkiye’de ise bazı banka sahiplerinin bankalarını kendi kasaları gibi kullanmaları buna en iyi örnektir. Psikopatik eğilimli kişiler, kuralların başkaları için geçerli olduğunu düşünürler. Benzer şekilde bazı kişiler ise “başarıya giden her yolun mubah” olduğuna inanır. Bu nedenle değerler uzun dönemli başarı için belirleyicidir.

5) Baskı altında iş görme becerisi konusunda farklılıklar : Bazı kişiler baskıdan az etkilenir, hatta baskı altında daha iyi iş çıkartılar. Buna karşılık bazılarının performansı baskı altında çok düşer. Bu tür kişiler ne kadar yetenekli olurlarsa olsunlar, bu özellikleri onların mesleki başarısını olumsuz etkiler.

Kişinin meslek hayatındaki başarısı üç temel faktöre bağlıdır. Birincisi stratejik kişisel farkındalıktır. Stratejik kişisel farkındalık içgörü yoluyla kazanılamaz. Bunun için sosyal etkileşim şarttır. Başkalarından geribildirim almak, beceri gerektiren işlerde kendini geliştirmek için büyük önem taşır. Performansın video kayıtlarını izlemek, benzeri performansı mükemmel yapanların kayıtlarını izleyerek kendine örnek oluşturmak gibi uygulamalar yararlıdır.

Mesleki başarı konusunda belirleyici olan ikinci faktör ise kişinin yukarıda sıralanan beş alanda aldığı geribildirimlerden yararlanması, ekip çalışmasına yatkın olması, ahlaki ilkelere uyum ve baskı altında davranma özellikleridir.

“Geribildirim ne der?”

Bir insanın aldığı geribildirimler gerçekte üç mesaj verir:

• Birincisi; yapmakta olduğun (şunları) yapmaya devam et.
• İkincisi; seni verimli olmaktan alıkoyan (şunları) yapmaktan vazgeç.
• Üçüncüsü de; performansını yükseltmek için (şu) yeni davranışları yapmaya başla.

Üçüncü faktör; kişinin mesleki başarısı bir yandan bu önerileri uygulama becerisiyle, diğer yönden de, kendi özellikleri ile seçtiği alanın özelliklerinin uyuşmasıyla ilgilidir. Bir başka ifadesiyle söylersek, güçlü yönlerini hayata yansıtması başarı ve iş doyumu konusunda çok önemli bir belirleyicidir.

Hemen her özellik, bir koşulda avantaj sağlarken, bir başka koşulda dezavantaja dönüşebilir. Örneğin şüphecilik bir taraftan diğer insanlarla olan ilişkilerde hazırlıklı olmak imkânını verirken, diğer taraftan güvenmeyi ve delege etmeyi zorlaştırır.

Kibir, bir yandan cesaret ve enerjiyi temsil ederken; diğer taraftan hesaplanmamış risk almak ve empati eksikliğini de beraberinde getirir.

Hayat bazen güçlü bir özelliği zayıflığa; zayıf bir özelliği de güçlülüğe dönüştürebilir. Beş temel kişilik özelliğinden biri olan tedbirlilik, bazı araştırmacılara göre mesleki başarı konusunda en büyük rol oynayan özelliktir. İstikrarlı ortamlarda yüksek tedbirlilik mesleki başarıya yardım eder. Ancak tedbirliliği yüksek olan insanlar, esnek olmadıkları için değişimlere uyum sağlamakta zorlanırlar; girişimlerin sunabileceği fırsatları kaçırırlar.

Bu özellik 2001 yılında Türkiye’de finans sektöründeki yöneticiler arasında çok somut bir biçimde gözlenmiştir. 2000 yılının koşullarına göre hareket eden ve açık pozisyona yönelen yöneticilerin etkisi olduğu bankalar iflas etmiş; daha muhafazakâr olanlar ise bu krizden güçlenerek çıkmıştır.

Bu nedenle ne dikkat, ne cesaret tek başına güçlü yön olarak düşünülebilir. Stratejik kişisel farkındalık, kişiye nerede dikkat etmesi (tedbirli davranması) nerede de ise cesaret göstermesi (risk alması) gerektiğini gösterir.

Sonuç

Kişinin mesleki başarısının en önemli temeli, sahip olduğu özellikleri aldığı geribildirimlerle geliştirilmesine ve sahip olduğu özelliklere uygun bir alanda çalışmasına bağlıdır. Birçok insan, çok sayıda alanda kendini geliştirmek için sonsuz ve sınırsız bir kişisel gelişim mücadelesine girişir. Her türlü bilginin bir yıldan kısa bir sürede kendini ikiye katladığı bir Dünya’da, sürekli gelişim çabası içinde olmak, çağdaş bir insanın kaçınamayacağı bir yoldur. Ancak günümüz insan kaynakları uygulamaları bu konuda ölçünün kaçmasına neden olmuştur. Mükemmellik ekleyecek bir şey kalmadığında değil, çıkartacak bir şey kalmadığında elde kalandır. Bu nedenle, güçlü olduğu yönünü hayata yansıtan insan, aldığı geri bildirimleri olumlu olarak değerlendirirse başarılı bir meslek hayatının temelini atar ve kendi kariyer yolunun mimarı olur.