SEÇİLMİŞ YAZILAR

Sistem Dışına Çıkan İşgücünü Geri Kazanmak

Prof. Dr. Acar Baltaş

İşten Ayrılmada Destek hizmeti, çeşitli nedenlerle işgücünü azaltmak zorunda kalan işverenin eski çalışanlarına yeni hayatındaki mesleki gelişiminde yardımcı olduğu bir süreçtir.

İşgücü azaltmak son on yılda tüm dünyada yaygın olarak kullanılan yönetim araçlarından biridir. Her ekonomik yapıda farklı nedenlere bağlı olarak ve farklı sonuçlarla gelişmekteyse de, evrensel sayılabilecek özelliklere ve işleyişlere de sahip bir olgudur.

1970'li yıllara gelinceye kadar şirketlerde işe son verme kararı çoğunlukla performans yetersizliğine dayandırılırdı. Bugün de çalışanın şirket beklentilerini karşılayamaması ya da kişilik sorunlarından kaynaklanan uyum problemleri yaşaması, işten çıkartma gerekçesi olmayı sürdürüyor. Bununla birlikte son on yıldır, işten çıkartmaların tam anlamıyla performansa bağlı olmaktan çıktığını görüyoruz. Küreselleşme sonucu artan uluslararası ve iç rekabet, şirketleri birleşme, küçülme, yeniden yapılanma gibi nedenlerle değişime zorlamaktadır. Bu zorunlu değişim sonucunda bazı pozisyonlar işlevini yitiriyor, roller ve beklenen yetkinlikler değişikliğe uğruyor ve verimliliği korumak için bir çok çalışanın sistem dışına çıkması zorunlu hale geliyor.

Şubat 2001 krizi de çok yakından bildiğimiz gibi Türkiye’de kitlesel işten çıkarmaların yaşandığı bir yıl oldu. Devlet İstatistik Enstitüsü rakamlarına göre 1,900,000, çalışma Bakanımızın beyanlarına göre ise 967,000 kişi 2000-2001 döneminde işini kaybetti. ülkenin özellikle de yetişmiş insan gücüne vurulan bu darbe iyi eğitimli gençler arasında işsizlik oranının % 25’lere tırmandırdı ve ciddi anlamda bir beyin göçü kaygısı yarattı. çeşitli zorunluluklarla yaşanması gerekli olan bu sürecin sonuna gelindiğine inanmak istiyoruz. Bu aşamada üzerimize düşen, ülkemizin geleceğinin güvencesi olan değerli insan kaynağımızı geri kazanmanın yollarını araştırmak olmalıdır. Bu çabada her kesimden kişi ve kurumlara düşen görevler bulunmaktadır.

İnsan Kaynağının Gücü

İşten ayrılmak zorunda kalan insanlar ekonomik olduğu kadar sosyal ve psikolojik bir dizi sorun yaşarlar. Yaşanan kaygılar kişinin kendine olan güvenine ve özsaygısına zarar verir, hayat enerjisinin azalmasına neden olur. Hayata yeni bir başlangıç yapma istekliliğini, iş arama davranışını etkiler. Uzun vadede bu olumsuz deneyimler yetişmiş ve nitelikli insan gücünün geleceğe olan inancını olduğu kadar üretkenliğini de olumsuz etkiler.

Öte yandan, işgücü azaltmak zorunda kalan şirketin eski çalışanlarına karşı tavrı da o şirketin kamuoyu önündeki kimliğini yakından etkiler. İşe son verme kararının çalışana bildirilme üslubundan çalışan haklarının yerine getirilmesine, eski çalışanın geçiş döneminde desteklenmesine kadar çeşitli kurumsal davranışlar, şirketin toplum önündeki itibar kazanmasına ya da kaybetmesine neden olur. Nitekim, kriz sonrasında ülkemizde bazı şirketlerde yaşandığı duyulan olumsuz işten çıkarma uygulamalarının uzun süre kulaktan kulağa dolaşması bu şirketler için önemli bir itibar kaybına neden olmuştur.

İşe son verme sürecinde kullanılan ifadelerden başlayarak, her aşamada gösterilen ilgi ve destek, işten ayrılan kişinin olduğu kadar onun etki alanında yer alan kişilerin de gelecekte şirkete karşı nasıl davranacağını belirlemektedir.

İADE programı geleceğe bir köprüdür

1970’lerde Amerika’da başlayan ve giderek yaygınlaşan İşten Ayrılmalarda Destek (İADE) hizmeti (outplacement) yukarıda değindiğimiz sorunlara çözüm geliştirmek için geliştirilmiş programlardan oluşur. Her ne kadar ilk uygulamaları geçen yüzyılda görülmüş ise de, işten ayrılmada destek hizmeti 21 yy'da alabildiğine hız kazanan küreselleşmenin bir gerçeğidir. Bunun sonucu olarak da neredeyse kitlesel denebilecek işten çıkarmalarla ortaya çıkan bir ihtiyaca cevap vermektedir. örneğin Amerika’da Fortune 500 şirketlerinin % 90'ı başta olmak üzere işten ayrılmada destek hizmeti kamu ve özel kurumlarca yaygın olarak kullanılmaktadır. Günümüzde kurumsal bir ihtiyaç olarak benimsenen İADE programları yapısal olarak da bir insan kaynakları etkinliği haline gelmiştir. İşten ayrılmada profesyonel destek hizmeti sunan şirketler Amerika'nın da dışına çıkarak diğer ülkelere yayılmıştır.

İşten Ayrılmada Destek (İADE - Outplacement) hizmeti, yeniden yapılanma, kapanma, küçülme, birleşme gibi çeşitli nedenlerden dolayı çalıştıkları şirketten ayrılmak zorunda kalan kişilere, kişisel ve profesyonel özellikleriyle ilgili farkındalık kazandırmak ve bu özelliklere uygun iş olanakları araştırma konusunda yardımcı olmak amacıyla verilen bir hizmettir.

Çeşitli nedenlerle işgücünü azaltmak zorunda kalan işverenin eski çalışanlarına yeni hayatındaki mesleki gelişiminde yardımcı olduğu bir süreçtir. üst düzey yöneticiler için 1978’den bu yana mevcut olan bu hizmetler günümüzde tüm çalışanları kapsayacak şekilde genişletilmiştir.

Çalışılanlar için verilen İADE hizmeti son dönemlerde İnsan Kaynakları fonksiyonlarından en hızlı gelişen alan haline gelmiştir. Bu alanda yıllardır seçme ve yerleştirme ile ilgili sayısız yayın ve çalışmaya rağmen, bunun tersi olan işten çıkartma ve işten ayrılana destek fonksiyonları ile ilgili yayınlar son on yılda artmıştır.

İADE programı özünde, zorunlu bir değişimin içinde yer alan tüm tarafların galip/galip ilişkisi içinde sonuç almasını hedefler. İster işgücünde kısıntıya gitmek zorunda kalan kurum olsun, ister sonlandırma kararını çalışanlara bildirmekle yükümlü yöneticiler olsun, ya da işini bırakmak zorunda kalan çalışanlar olsun; İADE programı herkesin bu zor durumu en az zararla atlatmasını sağlamaya yöneliktir. çoğu uygulama, tasarrufların değerlendirilmesine ilişkin mali danışmanlık, sosyal itibar, eski iş arkadaşlarıyla ilişkiler, geride kalanların moralinin yüksek tutulması ve ticari sırlar gibi konuları kapsar.

İşinden ayrılmak zorunda kalan çalışanlara gerçek anlamda destek veren programlar, her bireyin özel ihtiyaçlarını ve koşullarını gözönüne alan özgün programlardır. öncelikle her bireyin geçmiş iş deneyimlerini ve kendisini gerçekçi bir biçimde değerlendirmesine yardım edilir. Bu özellikleriyle hangi iş kollarında ne nitelikte işlere yönelmesi gerektiği araştırılır. Daha sonra da bu arayışın hangi yöntemlerle yapılması gerektiği öğretilir.

Başarılı bir İADE programı her katılımcıya, iş dünyasına yeniden neler sunabileceğini analiz etme ve değerlendirme olanağı sağlar.

Şirketin sorumluluğu nereye kadar?

Günümüzde çalışanların duygusal zekası başarı için ne kadar önemliyse, şirketlerin de duygusal zekası o ölçüde önemlidir. Şirketlerin duygusal zekasının en üst düzeydeki göstergesi, manevi sağlıktır. Manevi yönden sağlıklı olan şirket, bulunduğu topluma ve insanlığa katkı sağlar. Günümüz dünyasında ürünler ve hizmetler arasındaki kalite, fiyat, ödeme koşulları, dağıtım gibi ayırımlar giderek azalmaktadır. Buna karşılık, rekabet üstünlüğü sağlamak için farklılık yaratmada şirketlerin sosyal sorumluğu önem kazanmaktadır.

Yapılan araştırmalar, bu konudaki bilincin hızla artmakta olduğunu göstermektedir. Topluma ve insanlığa duyarlı davranan ve katkı sağlayan şirketlerin iş hacminde artış olduğu ortaya konmuştur. Aynı araştırmalar, "Fiyat ve kalitesinde belirgin bir fark yoksa toplum için yararlı şeyler yapan şirketin ürünlerini alırım" diyenlerin sayısının son iki yılda %55’ten %65’e çıktığını göstermektedir.

Yüksek duygusal zekanın diğer bir yararı, o şirketin piyasadaki en nitelikli işgücünü kendine çekebilmesidir.

Ayrıca ayrılanlara verilen böyle bir hizmet, kalan işgücünün motivasyonu konusunda önemli bir rol oynar. çalışana verilen değer açısından böyle bir programın uygulanması, çalışmaya devam edenlerde olumlu duygular yaşanmasını sağlar ve şirkete bağlılığı artırır. Bu yaklaşımın bir uzantısı olarak, işten ayrılma sürecini başlatan işi sonlandırma bildirimi de, tüm sürecin nasıl gelişeceğini belirleyen etkenlerden biridir. Bu nedenle, bu bildirimi yapacak kişilerin eğitilmesi de büyük önem taşır. Bu eğitim, İADE programının bir parçasını oluşturur.

Bu uygulama, yukarıda sıralanan nedenlerle şirketin iş dünyasındaki itibarını yükseltir. Kısaca söylersek, İADE hizmetinin şirket yararlarını şöyle özetleyebiliriz:

  • Ayrılan kişilerin şirkete verebileceği zararların önüne geçer
  • Yasal yollara başvurma olasılığını azaltır
  • Şirkete karşı olumlu duyguların devamını sağlar
  • Şirketin iş dünyasındaki itibarını yükseltir
  • Geride kalanlara olumlu mesaj verilmesini sağlar

İşe alırken ve işe son verirken...

İADE programı esas olarak, eğitimli, birikimli ve deneyimli profesyonelleri geri kazanmak, gerek bireysel olarak, gerekse ülke ekonomisi açısından verimli olmaya devam etmelerini sağlamak amacını taşır. İşlerine zorunlu olarak son verilmiş kişilere, yaşadıkları öfke ve kızgınlık duygularını yenerek, enerjilerini yapıcı ve yararlı bir şekilde kullanma olanağı verir.

Bu hizmetin temelinde, çalışanın kendisini güçlü ve zayıf yanlarıyla daha iyi tanıması, kendine olan saygısı ve güveninin artmasına imkan sağlayacak donanımı kazanması yatmaktadır. İADE programının işini kaybetmiş kişiye yararları şöyle özetlenebilir:

  • Kişinin olumlu, yapıcı bakış açısını ve hayat enerjisini korumasına yardımcı olur.
  • Kişilerin stres kaynaklarıyla başaçıkmalarını amaçlar.
  • Kişinin tarafsız ölçülerle kendisini tanımasına ve kariye planı yapmasına yardımcı olur.
  • Kişinin iş arama çalışmalarına etkinlik kazandırır.

İş kaybı hangi nedenle olursa olsun, kişinin hayal kırıklığını, kaygı ve kızgınlığını aşarak sağduyu ile davranması ve karar vermesi çok zordur. Başarı kişinin kendisine inanması ve güvenmesiyle gerçekleşir. Toplum olarak geleceğe umutla bakabilmek için bugün sistem dışına çıkarmak zorunda kaldığımız insan kaynağımızı geri kazanmanın yollarını aramalıyız.

  • Makaleyi Paylaş >
© BALTAS 2020 Tüm hakları saklıdır.